Sosyal Güvenlik Kurumu'na (SGK) yatırılan primlerin, her yıl için belirlenen azami tutarı aşan kısımları geri alınabilir. Yaşını doldurduğu halde emekli olamayan kişiler ile hayatını kaybetmiş yakınından dolayı ölüm aylığı bağlanamayanlar da primleri SGK'dan topluca alabilirler. Her üç primin iadesi farklı kurallara tabi olmakla birlikte, vatandaş tarafından talep edilmedikçe iade yapılmaz.
Sosyal Güvenlik Kurumu'na ( SGK) yatırılan prime esas kazançlar için alt ve üst sınır uygulanıyor. Prime esas kazanç en az brüt asgari ücret, en fazla da brüt asgari ücretin 7.5 katı olabilir. Tavan kazanç tutarı daha önce asgari ücretin 6.5 katı iken 2016 yılında yapılan yasa değişikliği ile asgari ücretin 7.5 katına çıkartıldı. 2020 yılında sosyal güvenlik primleri 2 bin 943 TL ile 22 bin 72.50 TL arasında değişen kazançlar üzerinden ödenmektedir.
SGK emekli aylığını prime esas kazanç tutarı üzerinden bağlar. Asgari ücretin 7.5 katını aşan kazançlar, emekli aylığı bağlanırken dikkate alınmaz. Sadece bir işverene bağlı olarak çalışan kişilerin brüt ücreti ne olursa olsun, 22 bin 72,50 TL'yi aşan kısmından prim alınmaz.
Fakat mevzuat, bir kişinin aynı anda birden fazla işverene bağlı olarak çalışabilmesine olanak sağlıyor. Danışmanlık hizmeti verenler başta olmak üzere bazı kişiler birden fazla işverene bağlı olarak çalışabiliyor. Birden fazla işverene bağlı olarak 4/a statüsünde çalışanlar için her işveren, ödediği ücrete ait vergi ve primi hesaplayıp kendisi SGK'ya yatırır.
Birden fazla işverene bağlı çalışan kişilerin hizmet süreleri ayda 30 günü geçemez. Örneğin haziran ayında aynı kişi için A işvereni 30 gün üzerinden 22 bin lira, B işvereni 20 gün üzerinden 15 bin lira brüt kazanç üzerinden prim yatırmışsa, bu kişinin haziran ayındaki hizmet süresi 30 gün olarak kabul edilir. Fakat 35 bin liralık kazanç üzerinden prim ödenmesine karşılık, emeklilikte haziran ayında sadece 22 bin 72.50 TL'lik kazanç tutarı için ödenen primler dikkate alınır. Bu tutarı aşan kazançlar emeklilikte dikkate alınmaz.
Habertürk'ten Ahmet Kıvanç'ın haberine göre, prime esas kazanç tavanını aşan tutarlar için yatırılan sosyal güvenlik primleri ve işsizlik sigortası primleri iade edilir. SGK'ya prime esas kazanç üzerinden primler işçi ve işveren adına ayrı yatırılır. Tavanı aşan kazançlar için sadece işçi adına yatırılan primler iade edilir.
4/a'lı çalışanlar için işçi adına yüzde 14 oranında sosyal güvenlik primi, yüzde 1 oranında da işsizlik sigortası primi yatırılır. Bu nedenle, örneğimizdeki kişinin tavanı aşan kazanç tutarı olan 12 bin 927.50 TL üzerinden kesilen (yüzde 15 oranındaki) aylık 1.939 TL prim iade edilir.
Tavanı aşan kazançlardan işçi adına kesilen primlerin iade edilebilmesi için dilekçe ile talepte bulunmak gerekir. Hak sahibi talep etmediği takdirde SGK kendiliğinden prim iadesi yapmaz. Prim iade talebinin sosyal güvenlik il müdürlüklerine veya sosyal güvenlik merkezlerine yapılması gerekir. SGK, dilekçe verilen tarihi izleyen ay içinde bir defada ödeyerek iade işlemini gerçekleştirir.
Tavanı aşan kazançlar için ödenen primlerin iadesinde on yıllık zaman aşımı uygulanır ama iade sırasında faiz uygulanmaz. Bu nedenle, tavanı aşan kazançlardan prim kesintisi yapılmakta olanlar, diledikleri zaman dilekçe vererek iadesini isteyebilirler. Faiz uygulanmadığı için, iade talebinin gecikmeden yapılması gerekir.
Tavanı aşan kazanç tutarına ait primin iade edilebilmesi için işverenin SGK'ya prim ödemesini yapmış olması gerekir. Bazı işveren aylık prim bildirimini yapıyor ama primi ödememiş olabiliyor. İşverenin primi yatırmaması durumunda iade yapılamaz.
Buraya kadar anlattıklarımızdan farklı olarak, yaşını doldurduğu halde prim günleri yetersiz kaldığı için emekli olamayanlara ise yatırmış oldukları primler için toplu ödeme yapılır.
Tavanı aşan kazançlara ilişkin prim iadesi hemen yapılabilirken, toplu ödeme emeklilik yaşı doldurulduktan sonra yapılabilir.
Örneğin, 1999 ekim ayında çalışmaya başlayan BAĞ-KUR'lu bir erkek en az 9000 prim günüyle 60 yaşında, 5400 prim günüyle de 62 yaşında emekli olabilir. Bu kişi 62 yaşını doldurduğunda prim günü 5000'de kalmışsa ya primini 5400'e tamamlamak için 14 ay daha bekleyebilir ya da ödemiş olduğu primlerin iadesini alır.
Yaşını doldurduğu halde emekli olamayan kişilere sadece malullük, yaşlılık, ölüm aylığı için ödenen primler iade edilir. Genel sağlık sigortası için kesilen primler iade edilmez. Malullük, yaşlılık, ölüm sigortası primi olarak 4/a'lılardan yüzde 14, 4/b'lilerden ise yüzde 20 oranında prim kesilir. 4/a'lı çalışanlar için işverenden kesilen primlerin hiçbiri iade edilmez.
Toplu ödemeye konu edilen primler, her yılın enflasyon ve gelişme hızına göre belirlenen güncelleme katsayısı ile güncellendikten sonra ödenir.
Sigortalı çalışan bir kişiden dolayı eşi ve çocuklarına ölüm aylığı bağlanabilmesi için 4/a'lılarda en az 5 yıl sigortalılık ve 900 prim günü, 4/b ve 4/c'lilerde ise en az 1800 prim günü koşulu aranır. 4/b ve 4/c'liler ölüm aylığı için eksik prim günlerini, varsa askerlik ve doğum borçlanması ile tamamlayabilirler. Ancak 4/a'lılar için yapılan borçlanma kabul edilmez. Örneğin, BAĞ-KUR'lu (4/b) bir kişi öldüğünde 1799 prim günü bulunuyorsa bu kişinin hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamaz. Bu durumda, ölen kişinin hak sahipleri 1799 gün için ödenen primleri SGK'dan topluca alabilirler.
