Uyuşmazlık sözcüğü Türk dilinde, diğer dünya dillerinde olduğu gibi, olumsuz bir anlam taşır ve genellikle negatif değerler çağrıştırır. Bir olgu olarak da uyuşmazlık yine, sosyal ilişkilerde kaçınılması gereken bir unsur olarak algılanır. Buna rağmen uyuşmazlık insan yaşamının bir parçası, hatta doğal ve ayrılmaz bir parçasıdır. Günlük yaşam akışı içerisinde tüm toplumlar, örgütler ve bireyler zaman zaman uyuşmazlık yaşarlar.
Genel kanının aksine uyuşmazlık insan ilişkilerinde tümüyle olumsuz bir fonksiyona sahip değildir. Gerçekte bir takım uyuşmazlıklar toplumsal düzeyde demokratik gelişmenin dinamiğini teşkil ederler. Örneğin bu gün modern toplumların temelini oluşturan liberal demokrasi, hukukun üstünlüğü, bireysel hak ve özgürlüklerin tanınması gibi pek çok ilke ve kurum kendiliğinden ortaya çıkmamış, yüzyıllar süren geniş ölçekli toplumsal çatışmalar sonucu doğmuştur. Güç sahiplerinin statükoyu koruma eğilimlerine karşı sorun ve değişim arzuları çoğu zaman uyuşmazlık yoluyla ifade bulmuş, sosyo-politik dönüşümler büyük ölçüde bu yolla gerçekleşmiştir. Dolayısıyla insanların barış içinde bir arada yaşamayı ve bunun kurallarını uyuşmazlığı tecrübe ederek öğrendiklerini iddia etmek, tarihsel açıdan yanlış bir değerlendirme değildir.
Uyuşmazlığın olumlu etkileri aynı şekilde bireysel düzeyde de görülebilir. Sağlıklı temellere dayalı ilişkiler, taraflar arasında sorunların gündeme getirilmesi ile daha eşitlikçi, daha bir karşılıklı anlayışa dayanan düzeye getirilebilir. Bu bağlamda uyuşmazlık, sağlıksız bir ilişkiye son verme veya onu arzulanan doğrultuya yönlendirme aracı olarak da pozitif bir fonksiyona sahiptir. Bunun yanı sıra uyuşmazlık, bireylere ilişkilerinde özgüven ve cesaret hissi verir. Bu hisler, kabullenme yerine sosyal çevre üzerinde kontrol yeteneğini artırarak bireyleri ilişkilerinin merkezi haline getirir.
Ancak gerçek yaşamda pek çoğumuz ‘’ne kadar iyi bir insan’’ olduğumuzu kanıtlamak istercesine, ilişkilerimizde uyuşmazlıktan kaçınma eğilimindeyizdir. Bu eğilim, ilişkiye atfedilen önemle de genel olarak doğru orantılıdır. Yani karşımızdaki insanın kendi yaşamımızdaki önemi ölçüsünde, o insanla uyuşmazlığa girmekten kaçınırız. Kaçınma eğilimi birtakım sosyal normlar tarafından da sıkça desteklenir. Örneğin halk arasında yaygın olarak kullanılan ‘’ağzında dili yok’’ deyimi, ya da ‘’ne kadar olgun insan, tartışmaya bile girmiyor’’ gibi sözler, uyuşmazlıktan kaçınma eğilimini sosyal sosyal düzeyde idealleştiren söylemlerdir.
Oysa uyuşmazlıktan kaçınma, çoğu zaman psikolojik ve/veya maddesel güçsüzlüğün bir sonucu olarak ortaya çıkar ve sağlıksız, sömürüye açık ilişkilere yol açar. Bu tür ilişkilerde zayıf taraf kendini eşit düzeyde savunamaz. Dahası, giderek artan ölçüde güçsüzlük hisseder ve mevcut durumu ‘’kader’’ gibi algılamaya başlar. Bu noktada ilişki artık idealden uzaklaşır ve bir tarafın diğerini manipüle etmesi, onu baskılayarak istekleri doğrultusunda kullanması biçimini alır.
Bununla birlikte hemen belirtmekte yarar var ki, yukarıda anlatılanlardan uyuşmazlığın sadece pozitif fonksiyonlara sahip bir sosyal olgu olduğu sonucu çıkartılmamalıdır. Eğer gerektiği gibi ele alınıp çözüme kavuşturulmazsa, uyuşmazlık taraflara bedeli yüksek kayıplar verdirebilir. Bu kayıplar, fiziksel, maddesel, psikolojik ya da çoğu kez bunların bir bileşimi şeklinde ortaya çıkabilir. Ulusal gazetelerin üçüncü sayfalarına sıkça haber olan cinayetler, sonu bedensel zarar ya da mahkûmiyetle biten kavgalar, kalıcı psikolojik bunalım ve çıkmazlar, hep uyuşmazlıkların barışçı yollarla çözülmemesi sonucu ortaya çıkan yüksek bedellerdir.
Kaynak: Prof. Dr. Muzaffer Ercan Yılmaz; Uyuşmazlık Analizi ve Çözümü
